W sytuacji kiedy spadkodawca pominął w testamencie najbliższych członków rodziny i przekazał spadek innym osobom do gry wkracza instytucja zachowku. Zatem czym jest zachowek?
Prawo do zachowku to roszczenie majątkowe przysługujące jedynie określonym osobom tj. małżonkowi, dzieciom, wnukom, rodzicom w sytuacji pominięcia ich przy dziedziczeniu testamentowym bądź w sytuacji kiedy spadkodawca jeszcze za życia obdarował swoim majątkiem inne osoby.
Zakres tego roszczenia określa treść art. 991 kodeksu cywilnego. Uprawniony do zachowku może żądać zatem kwoty stanowiącej 1/2 udziału spadkowego, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym, a w sytuacji kiedy jest niepełnoletni lub niezdolny do pracy 2/3 tego udziału.
Przykład : Pan X umiera. Jego jedynymi spadkobiercami ustawowymi jest 3 synów. Okazało się, że Pan X sporządził testament, w którym jako jedynego spadkobiercę ustanowił syna A. Synom B i C jako pominiętym przysługuje prawo do żądania zapłaty zachowku od syna A. Jaka jest jego wysokość?
Przy dziedziczeniu ustawowym syn A, B i C dziedziczyli by po 1/3 spadku. Zachowek to połowa tego udziału czyli 1/3 : 2 = 1/6. Synowie B i C mogą zatem żądać od syna A kwoty stanowiącej po 1/6 wartości spadku.
Oczywiście to tylko najprostszy przykład albowiem dla celów dokładnego obliczenia zachowku potrzebne jest wykonanie całego szeregu działań przewidzianych w kodeksie cywilnym.
Uprawnionemu może też przysługiwać roszczenie o uzupełnienie zachowku, jeżeli to co otrzymał jest mniej warte niż wartość przysługującego mu zachowku.
Przedmiotem jednak niniejszego wpisu jest odpowiedź na pytanie od kogo można tak naprawdę dochodzić zachowku w sytuacji zbiegu spadkobrania i wystąpienia w testamencie zapisu windykacyjnego.
Jest to pytanie o tyle zasadne, że obecne przepisy prawa pozwalają na różne formy przekazywania majątku. W odniesieniu do kwestii zachowku podstawowe znaczenie będzie miał tutaj zatem zbieg testamentowego powołania spadkobiercy oraz uczyniony w testamencie zapis windykacyjny na rzecz osoby trzeciej.
Zapis windykacyjny to takie rozporządzenie testamentu notarialnego, w którym spadkodawca postanawia, że określona osoba nabywa konkretny składnik majątku, niezależnie od powołania do spadku innej osoby jako spadkobiercy. Taka osoba jest nazywana zapisobiercą windykacyjnym.
Życie pokazuje, że często wartość zapisów windykacyjnych jest bardzo duża i dochodzi też do sytuacji kiedy wartość ich przewyższa to co otrzymał spadkobierca w formie klasycznego spadku.
Jak jednak wówczas przebiega proces dochodzenia zachowku?
Przykład : Pan Y umarł i pozostawił testament notarialny. W nim jako spadkobiercę wskazał córkę A. Do tego, w drodze zapisu windykacyjnego przekazał dom i mieszkanie swojej drugiej żonie B. Syn C został pominięty w testamencie. Syn C nie wie do kogo skierować roszczenie o zachowek – wobec siostry A czy żony ojca B?
Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zachowku powyższą kwestię rozwiązują w sposób jednoznaczny. W pierwszej kolejności uprawniony musi skierować swoje roszczenie wobec spadkobiercy, o czym stanowi art. 991 § 2 kodeksu cywilnego.
Natomiast treść art. 9991 kodeksu cywilnego przesądza wprost, że odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego ma charakter subsydiarny i dopiero w razie niemożności uzyskania zaspokojenia lub uzupełnienia zachowku od spadkobiercy można skierować skuteczne roszczenie wobec zapisobiercy windykacyjnego.
Konstruując takie roszczenie trzeba zatem pamiętać bezwzględnie o tym, aby wykazać, że zaspokojenie roszczenia o zachowek przez spadkobiercę nie było skuteczne.
Wystąpienie z roszczeniem wobec zapisobiercy windykacyjnego w pierwszej kolejności, z pominięciem spadkobiercy, będzie bowiem godziło w zasadę subsydiarnej ( uzupełniającej ) odpowiedzialności zapisobiercy względem spadkobiercy. Tak skonstruowany pozew będzie potraktowany jako przedwczesny i będzie podlegał oddaleniu.
Reasumując zatem - zapisobierca windykacyjny będzie odpowiadał formalnie w drugiej kolejności i jedynie w takim zakresie w jakim uprawniony do zachowku nie uzyskał możliwości zaspokojenia lub uzupełnienia jego roszczenia o zachowek od spadkobiercy testamentowego.
