Jednym z fundamentalnych praw oskarżonego czy podejrzanego jest możliwość korzystania z pomocy obrońcy w postępowaniu karnym. Ze względu na charakter postępowania w tej fazie, które służy wyjaśnianiu okoliczności sprawy, udział w nim obrońcy jest jak najbardziej pożądany.
Postępowanie karne jest wszczynane albo z urzędu albo na wniosek osoby zgłaszającej popełnienie czynu karalnego. Po wstępnej weryfikacji okoliczności sprawy, w razie potwierdzenia możliwości popełnienia czynu wszczyna się postępowanie przygotowawcze. Najczęściej takie postępowanie jest wszczynane przez Policję lub inne organy lub przez Prokuratora, w każdym razie postępowanie prowadzone przez policję jest nadzorowane przez Prokuratora.
Postępowanie przygotowawcze jako postępowanie wyjaśniające ma za zadanie ustalenie czy doszło do popełnienia przestępstwa, jaki był jego zakres oraz skierowanie w stosunku do sprawcy skargi do sądu lub też inne zakończenie postępowania.
Zgodnie z treścią art. 297 § 1 kpk cele postępowania przygotowawczego są następujące:
§ 1. Celem postępowania przygotowawczego jest:
1)ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo;
2)wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy;
3)zebranie danych stosownie do art. 213 i art. 214;
4)wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody;
5)zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.
Jak więc widać ta faza postępowania karnego jest bardzo istotna z punktu widzenia całości postępowania karnego. Najistotniejszym celem działań organów ścigania jest bowiem ustalenie dokładnych okoliczności czynu, ustalenie osoby sprawcy popełnienia czynu zabronionego oraz zabezpieczenie dowodów, które są gromadzone i zabezpieczane właśnie w toku tej fazy postępowania.
Uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego wraz ze zgromadzonymi dowodami na sprawstwo i winę konkretnej osoby stanowi zatem fundament sporządzenia stosownej skargi do sądu, czyli najczęściej aktu oskarżenia. Akt oskarżenia wraz z kompletem dowodów na sprawstwo oskarżonego jest następnie kierowany do sądu karnego, który przeprowadza jurysdykcyjną fazę postępowania karnego, która kończy się najczęściej wydaniem wyroku.
Wracając do postępowania przygotowawczego – jest to bardzo istotna faza postępowania, w której następuje kumulowanie materiału dowodowego, a zatem z punktu widzenia obrony karnej daje to duże możliwości obrońcy wpływania na tok postępowania poprzez stosowne, aktywne działania, zgodne z przyjętą taktyką obrończą.
Postępowanie przygotowawcze dzieli się zasadniczo na dwie fazy. Pierwsza to faza postępowania in rem, czyli w sprawie - najpierw bada się okoliczności sprawy, a następnie typuje się konkretnego sprawcę czynu karalnego, któremu w razie uzasadnionej podstawy, stawia się zarzuty karne i wówczas, od tego momentu sprawa przechodzi do fazy drugiej, a więc fazy in personam, czyli sprawy karnej prowadzonej już przeciwko konkretnemu podejrzanemu.
Punktem zwrotnym jest więc w toku sprawy karnej moment ogłoszenia osobie podejrzanej postanowienia o przedstawieniu zarzutów, zawierającego dokładny opis czynu wraz z kwalifikacją prawną. Z tym momentem osoba podejrzana staje się formalnie stroną postępowania karnego – podejrzanym, którego od tego momentu przysługuje cały zestaw praw i obowiązków, o których trzeba go pouczyć w czasie czynności przedstawiania zarzutów.
Jednym z fundamentalnych praw oskarżonego czy podejrzanego jest możliwość korzystania z pomocy obrońcy w postępowaniu karnym. Ze względu na charakter postępowania w tej fazie, które służy wyjaśnianiu okoliczności sprawy, udział w nim obrońcy jest jak najbardziej pożądany. Adwokat bowiem może swoimi aktywnymi działaniami kształtować zakres postępowania poprzez nadawanie mu odpowiedniego kierunku czy wyjaśnianie okoliczności, które mają istotne znaczenie z punktu widzenia odpowiedzialności karnej.
Oczywiście priorytetem jest tutaj skuteczność działania obrońcy pod kątem ochrony praw klienta i ustalona taktyka obrończa na udział w tej fazie postępowania. Adwokat może aktywnie uczestniczyć w postępowaniu składając wnioski dowodowe o przeprowadzenie czynności, samemu wyszukując i przedstawiając dowody czy uczestnicząc aktywnie w prowadzonych czynnościach.
Czasem zwycięża taktyka chowania argumentów obrończych i ujawniania ich dopiero w fazie postępowania sądowego, jednak niezależnie od przyjętej ścieżki postępowania należy uznać udział obrońcy w postępowaniu przygotowawczym za jak najbardziej pożądany. Daje on bowiem co najmniej bieżący wgląd w czynności postępowania dowodowego i możliwość jego kształtowania.
Adwokat jako obrońca realizuje ten aktywny wpływ na tok postępowania poprzez składanie własnych wniosków dowodowych, w których wnioskuje o przeprowadzenie określonych czynności dowodowych: przesłuchanie określonych świadków, uzyskanie stosownych dokumentów czy zapisów, przeprowadzenie badań, sporządzanie opinii, przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, a także przez przedkładanie dokumentów i opinii prywatnych, zaświadczeń, nagrań itp.
Przeprowadzone na wniosek obrońcy dowody mają na cel polepszenie sytuacji prawnej podejrzanego, a więc mają wpływać na jego korzyść. Są to więc czynności, które mają wykazywać brak winy lub umniejszać winę podejrzanego, eliminować jego sprawstwo, wyjaśniać okoliczności popełnienia czynu, weryfikować zakres szkody czy ujemnych skutków przestępstwa, wskazywać na korzystne okoliczności przedmiotowe i podmiotowe, dotyczące osoby sprawcy, zachowanie przed i po popełnieniu czynu itp.
Za taktycznie aktywnym udziałem obrońcy w postępowaniu karnym w fazie postępowania przygotowawczego przemawia możliwość osłabiania argumentacji i materiału dowodowego oskarżyciela niejako na bieżąco. Podjęte w tej fazie działania obrończe mogą bowiem doprowadzić albo do skruszenia argumentacji co do sprawstwa czy winy określonej osoby już na etapie postępowania przygotowawczego i doprowadzić do umorzenia postępowania, albo co najmniej do zbudowania bardziej pozytywnego obrazu podejrzanego czy wyeksponowania tych okoliczności czynu, które z punktu widzenia obrony są istotne. Wówczas taki, bardziej pełen obraz sytuacji otrzymuje konkretny sędzia prowadzący sprawę przed sądem.
Mimo, że wskazuje się na oczywistą nierówność stron postępowania na linii oskarżyciel – obrońca w toku postępowania przygotowawczego, co ma niejednokrotnie uzasadniać uaktywnienie się obrony dopiero w toku postępowania sądowego, to jednak należy pamiętać, że pewnych czynności już się przed sądem nie da powtórzyć, a poza tym zgłaszając wnioski dowodowe przed sądem obrońca naraża się czasem na możliwość oddalenia przez sąd całości lub części swoich wniosków, co może skutkować nie przeprowadzeniem ich w ogóle.
Tak więc w istniejących realiach prawnych jak i w realiach konkretnej sprawy karnej obrońca musi przemyśleć i świadomie skalkulować jakie działania podejmować wobec prokuratora czy policji, a jakie pozostawić sobie dla obrony przed sądem. Na pewno nie można zachowywać się w tych okolicznościach schematycznie.
Często zdarza się, że wobec podejrzanych w toku postępowania przygotowawczego, po dokonaniu zatrzymania, sąd na wniosek prokuratora stosuje środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania. Sprawy tzw. aresztowe dotyczą z reguły poważniejszych zarzutów, lecz czasem i w drobniejszych sprawach stosuje się areszt tymczasowy z powodu obawy matactwa, ukrywania się czy nie odbierania korespondencji.
I w tym zakresie mamy do czynienia z całym zestawem działań obrońcy, który walczy o uchylenie zastosowanego aresztu tymczasowego czy maksymalne skrócenie okresu trwania tego środka izolacyjnego. Obrońca zatem składa zażalenia na zastosowanie czy przedłużenie aresztu tymczasowego, bierze udział w posiedzeniach sądu w tym zakresie, składa wnioski o uchylenie lub zmianę stosowanych środków zapobiegawczych.
Wreszcie obrońca ma możliwość wnioskowania do organu prowadzącego sprawę o określone zakończenie postępowania karnego. Instrumentarium jest tu szerokie. Obrońca w postępowaniu karnym może zatem wnioskować o umorzenie postępowania, o warunkowe umorzenie postępowania, uzgadniać treść przyszłego wyroku poprzez zastosowanie instytucji dobrowolnego poddania się karze czy poprzez uzgodnienie z prokuratorem wniosku o skazanie bez przeprowadzania rozprawy w trybie art. 335 kpk.
Zatem reasumując, udział obrońcy w postępowaniu karnym w fazie postępowania przygotowawczego jest bardzo istotny z punktu widzenia ochrony interesów podejrzanego, natomiast co do konkretnych czynności jakie należy w tej fazie podejmować, a jakich zaniechać decydują indywidualne okoliczności sprawy i ustalona taktyka obrończa.
Sprawa karna Bydgoszcz, obrońca Bydgoszcz, adwokat Bydgoszcz, sprawa karna, adwokat w sprawie karnej, obrona przed zarzutami karnymi, adwokat w postępowaniu przygotowawczym, proces karny, akt oskarżenia, obrona karna, areszt tymczasowy Bydgoszcz, zażalenie na areszt.
