Prawo administracyjne

Prawo administracyjne jest powszechnie obecne w życiu każdego człowieka. To dziedzina prawa dotycząca funkcjonowania i organizację organów administracji publicznej w stosunku do obywateli i dotyczące administracyjnego załatwiania spraw obywateli.

Najistotniejszą cechą prawa administracyjnego i administracji jest posiadanie przez te organy uprawnień władczych w stosunku do obywateli i załatwienie ich spraw w drodze decyzji administracyjnych.

Działanie administracji jest oparte na kodeksie postępowania administracyjnego ( kpa ), który dokładnie reguluje procedurę załatwiania spraw obywateli przez urzędy.

Postępowanie administracyjne jest oparte na następujących zasadach:

Z przepisów rozdziału 2 kpa wynika, że organy administracji publicznej winny działać wyłącznie na podstawie przepisów prawa, a w toku postępowania organy te stoją na straży praworządności.
W toku postępowania administracyjnego organy winny podejmować wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.

Organy administracji publicznej są obowiązane także do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego.

Organy czuwać też winny nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.

Organy administracji publicznej obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.

Zasady postępowania administracyjnego są więc bardzo szlachetne, w praktyce jednak prawa obywateli są niejednokrotnie naruszane przez organy administracji i wydawane są rozstrzygnięcia sprzeczne z prawe. Stąd też w razie niekorzystnego rozstrzygnięcia sprawy przez organ administracji przysługuje stronie postępowania możliwość odwołania do organu wyższej instancji.

Rozstrzygnięcia merytoryczne sprawy administracyjnej czyli władcze rozstrzygnięcie organy odnośnie praw i obowiązków strony postępowania administracyjnego przybierają najczęściej postać decyzji administracyjnej. Ta właśnie decyzja rozstrzyga o naszych prawach i obowiązkach.

Kodeks postępowania administracyjnego określa dokładnie składniki decyzji administracyjnej.

Decyzja powinna zatem zawierać:

• oznaczenie organu administracji publicznej,
• datę wydania decyzji,
• oznaczenie strony lub stron postępowania,
• powołanie podstawy prawnej decyzji,
• rozstrzygnięcie,
• uzasadnienie faktyczne i prawne,
• pouczenie, czy i w jakim trybie służy od niej odwołanie,
• podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej do wydania decyzji.

Decyzję administracyjną organ doręcza stronie postępowania wraz z pouczeniem o przysługujących środkach odwoławczych. Od decyzji organu I instancji służy odwołanie do organu wyższego stopnia. Natomiast od decyzji wydanej przez organ II instancji służy skarga administracyjna do wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Zasadą jest, ze od wydanej przez organ administracyjny decyzji administracyjnej przysługuje stronom postępowania odwołanie do organu II instancji.

Za pomocą tego środka odwoławczego osoby uprawnione do wniesienia odwołania mogą żądać weryfikacji przez organ II instancji poprawności i legalności orzeczenia wydanego w I instancji.

Odwołanie składa najczęściej osoba będąca stroną postępowania administracyjnego, której praw lub obowiązków dotyczy wydana decyzja, kpa przewiduje jednak, ze pewne organy, będące na prawach strony mogą także złożyć odwołanie od decyzji jak np. Prokurator czy rzecznik Praw Obywatelskich.

Odwołanie od decyzji nie ma sformalizowanej formy, powinno spełniać wymogi ogólne dotyczące pism, minimalny wymóg to wskazanie zaskarżanej decyzji i wyrażenie swojego niezadowolenia dla rozstrzygnięcia. Wiadomo jednak, ze w realiach skomplikowanego systemu prawnego administracji dla skonstruowania skutecznego odwołania potrzebna jest często fachowa wiedza prawna, zwłaszcza w sprawach skomplikowanych.

Zgodnie z art. 129 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego, termin do wniesienia odwołania od decyzji administracyjnej wynosi 14 dni od dnia doręczenia stronie decyzji administracyjnej.

Odwołanie wnosi się na piśmie do właściwego organu odwoławczego za pośrednictwem organu I instancji, który wydał zaskarżaną decyzję.

Zgodnie z treścią przepisu art. 17 kpa organami odwoławczymi są:

• w stosunku do organów jednostek samorządu terytorialnego (np. w stosunku do rady gminy) – samorządowe kolegia odwoławcze, chyba że ustawy szczególne stanowią inaczej.
• w stosunku do wojewodów – właściwi w sprawie ministrowie.
• w stosunku do organów administracji publicznej innych niż określone w pkt 1 i 2 – odpowiednie organy nadrzędne lub właściwi ministrowie, a w razie ich braku – organy państwowe sprawujące nadzór nad ich działalnością.
• w stosunku do organów organizacji społecznych – odpowiednie organy wyższego stopnia tych organizacji, a w razie ich braku – organ państwowy sprawujący nadzór nad ich działalnością.

Złożenie odwołania od decyzji administracyjnej co do zasady wstrzymuje wykonalność tej decyzji do czasu zakończenia procedury odwoławczej, chyba że decyzji został nadany rygor natychmiastowej wykonalności albo decyzja podlega natychmiastowemu wykonaniu z mocy ustawy.

Organ odwoławczy przeprowadza postępowanie zmierzające do weryfikacji wydanej decyzji pod kątem stawianych w odwołaniu zarzutów oraz ustalenia, czy decyzja została wydana w sposób prawidłowy pod względem materialnym i formalnym.

Oznacza to, ze organ odwoławczy powinien uwzględnić z urzędu także uchybienia nie podniesione w odwołaniu.

Organ odwoławczy może przeprowadzić na żądanie strony lub z urzędu dodatkowe postępowanie w celu uzupełnienia materiału dowodowego w sprawie.

Organ odwoławczy po przeprowadzeniu postępowania w przedmiocie odwołania wydaje odrębną decyzję. Organ odwoławczy może podjąć jedną z następujących decyzji:

• utrzymać w mocy zaskarżoną decyzję
• uchylić zaskarżoną decyzję w całości lub w części i jednocześnie rozstrzygnąć sprawę w uchylonym zakresie lub umorzyć w tym zakresie postępowanie administracyjne.
• umorzyć postępowanie odwoławcze.
• uchylić zaskarżoną decyzję w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia.

Wydanie decyzji utrzymującej w mocy decyzję organu I instancji przez organ odwoławczy powoduje zamknięcie postępowania na etapie organów administracyjnych, a otwiera ewentualną ścieżkę zaskarżenia ostatecznej decyzji w postępowaniu sądowo administracyjnym za pomocą skargi do wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Co zrobić w sytuacji kiedy istnieje ostateczna decyzja administracyjna, co do której istnieją poważne wątpliwości co do jej słuszności z prawem. Często zjawiają się klienci dysponujący decyzjami sprzeda wielu nawet lat i szukają możliwości wzruszenia takiej decyzji z uwagi na poważne wady prawne takich decyzji.

Rzecz jasna w takim przypadku nie wchodzą w rachubę zwyczajne środki odwoławcze – odwołanie, skarga do sądu administracyjnego, z uwagi właśnie na upływ czasu.

Kodeks postępowania administracyjnego przewiduje w takich sytuacjach możliwość zaskarżenia decyzji ostatecznej za pomocą nadzwyczajnego środka odwoławczego – wniosku o stwierdzenie nieważności. Trzeba jednak pamiętać, że to postępowanie dotyczy decyzji obarczonych najpoważniejszymi wadami prawnymi tak w zakresie merytorycznego rozstrzygnięcia (naruszenie prawa materialnego) jak i w zakresie sposobu prowadzenia sprawy (naruszenie przepisów postępowania administracyjnego).

Złożenie wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej jest możliwe jedynie w wypadkach ściśle określonych w przepisach kpa.

Zgodnie z art. 156 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która dotknięta jest jedną z poniżej wymienionych wad:

• została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości.
• została wydana bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa.
• dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną.
• została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie.
• była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały.
• w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą.
• zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.

Spośród wyżej wymienionych przyczyn w praktyce bardzo duże znaczenie odgrywa przesłanka rażącego naruszenia prawa przy wydawaniu decyzji :
Rażące naruszenie prawa dotyczy poważnych przypadków  naruszenia przepisów prawa materialnego lub procesowego.

Możliwość dochodzenia stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej jest co do zasady wyłączona po upływie 10 lat od uprawomocnienia się decyzji i w razie wywołania nieodwracalnych skutków prawnych, co jednak nie dotyczy wad powodujących nieważność decyzji z mocy prawa.

Organem właściwym do stwierdzenia nieważności decyzji jest co do zasady organ wyższego stopnia w stosunku do organu, który wydał zaskarżoną decyzję. Natomiast, gdy decyzja została wydana przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze organem właściwym jest ten organ.

Obok skargi na nieważność postępowania drugim nadzwyczajnym środkiem odwoławczym, przewidzianym w kpa, który prowadzi do wzruszenia decyzji ostatecznej jest wznowienie postępowania administracyjnego.

Wznowienie postępowania administracyjnego jest możliwe jedynie w przypadkach enumeratywnie wskazanych w przepisach kodeksu postępowania administracyjnego.

Zgodnie z art. 145 kpa określa, że w sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie administracyjne, jeżeli:

• dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe.
• decyzja wydana została w wyniku przestępstwa.
• decyzja wydana została przez pracownika lub organ administracji publicznej, który podlega wyłączeniu.
• strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu.
• wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nie znane organowi, który wydał decyzję.
• decyzja wydana została bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu.
• zagadnienie wstępne zostało rozstrzygnięte przez właściwy organ lub sąd odmiennie od oceny przyjętej przy wydaniu decyzji.
• decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone lub zmienione.

Wznowienie postępowania administracyjnego jest ponadto możliwe w następujących przypadkach:

• gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja.
• gdy zostało wydane orzeczenie sądu stwierdzające naruszenie zasady równego traktowania, jeżeli naruszenie tej zasady miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy zakończonej decyzją ostateczną.

Art. 147 Kodeksu postępowania administracyjnego stanowi, że wznowienie postępowania administracyjnego następuje z urzędu lub na żądanie strony postępowania.

Wniosek o wznowienie postępowania wnosi się do organu administracji publicznej, który wydał w sprawie decyzję w pierwszej instancji. Wniosek powinno złożyć się co do zasady w terminie miesiąca od dnia, w którym strona dowiedziała się o okoliczności stanowiącej podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego.

Postępowanie w przedmiocie wznowienia postępowania wznawia się w ten sposób, że organ właściwy wydaje  najpierw postanowienie w sprawie wznowienia postępowania lub o odmowie wznowienia postępowania. Postanowienie o wznowieniu bądź o odmowie wznowienia postępowania administracyjnego wydaje organ, który wydał w sprawie decyzję w ostatniej instancji lub organ wyższego stopnia nad tym organem. Natomiast gdy decyzję w ostatniej instancji wydał minister, a w sprawach należących do zadań jednostek samorządu terytorialnego – samorządowe kolegium odwoławcze rozstrzyga ten organ.

Po przeprowadzeniu postępowania co do przyczyn wznowienia organ administracji może albo
odmówić uchylenia decyzji dotychczasowej – gdy stwierdzi brak podstaw do jej uchylenia, albo uchylić decyzję dotychczasową oraz wydać w jej miejsce nową decyzję rozstrzygającą co do istoty sprawy.

Jeśli w wyniku wznowienia postępowania administracyjnego nie można uchylić decyzji z uwagi na upływ określonego w kpa okresu czasu to wówczas organ administracji publicznej stwierdza jedynie wydanie zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazuje okoliczności, z powodu których nie było możliwe uchylenie tej decyzji.